FED CBDC RAPORU

Para ve Ödemeler: Dijital Dönüşüm Çağında ABD Doları

Rapor, şu ana kadar FED’in ve çeşitli kuruluşların CBDC ile ilgili gerçekleştirdiği araştırma ve deneyler sonucunda elde edilen tecrübelere dayanmaktadır. Raporun yayınlanma amacı ise FED’in net bir karara veya bulguya varmasından ötürü bir karar açıklaması değil, şu ana kadar elde edilen verilerden çıkarılan sonucun piyasayla paylaşılarak, alternatif görüşlerin ve tavsiyelerin FED’e iletilmesidir. Bu nedenle rapor, ulusal hatta global bir tartışma başlatma ve öneriler geliştirme amacı taşımaktadır. Bu sayede hem toplumun mevcut çıkarımlara verdiği tepkiler, hem de eğer varsa gözden kaçırılan noktaların incelenmesi sağlanacaktır.

1- Prensipler

• Tom Emmer’in Senato’ya getirdiği finansal mahremiyet konusu, FED’in raporunda da kendine yer buldu. FED’in CBDC konusunda Emmer ile benzer bir görüşte olduğu, mahremiyetin korunması taraftarı olduğu görülmektedir. Ancak mahremiyetin korunması pratik anlamda pek kolay değil. Çünkü hem finansal suçları engellemek için detaylı kullanıcı bilgileri talep edip hem de mahremiyeti sağlamak oldukça zor gözükmektedir. CBDC’nin, finansal suçları önlemeyle ilgili yürürlükteki yasalarla aynı seviyede güvenlik sağlaması gerektiği için, mahremiyetten ödün verilmesi kaçınılmaz hale gelmektedir. Raporda, FED’in suçu önleme ve mahremiyeti koruma açısından ince bir denge yürütmeye çalıştığı ancak pratikte net bir sonuca henüz ulaşamadığı görülmektedir.
• CBDC’nin halkın kullanımına nasıl sunulacağıyla ilgili merkez bankalarının çeşitli mekanizmalar üzerinde çalıştığı bilinmektedir. Bu mekanizmalar arasında en büyük oyun değiştirici etkiye sahip olabilecek olan İngiltere Merkez Bankası’nın yürüttüğü CBDC araştırmasıdır. İngiltere Merkez Bankası, CBDC’nin doğrudan merkez bankasına bağlı bir cüzdan uygulaması üzerinden halka verilebileceği ve insanların aracı bankalar yerine doğrudan merkez bankasıyla etkileşime gireceği bir yöntemi araştırmaktadır. FED’in raporunda ise CBDC konusunda aracı bankaların kullanılacağı özellikle belirtilmektedir. Aksi halde FED’in ekonomideki yerinin istenmeyen ölçüde büyüyebileceği ve dengeleri bozabileceğinden çekinildiği için CBDC’lerin özel sektör bankalarının ve finans şirketlerinin sağlayacağı altyapılar üzerinden halka ulaştırılmasının planlandığı belirtilmektedir.

2- Yükümlülük

FED, raporda ABD’deki para türlerini 3 başlıkta açıklamakta ve CBDC’nin bu sınıflandırmadaki yerini açıklamaktadır.

• Merkez Bankası Parası
  Merkez Bankası tarafından fiziksel olarak piyasaya sürülen, ticari bankalarda dijital olarak görüntülenebilen merkez bankası parası, merkez bankasının yükümlülüğündeki para türüdür.
• Ticari Banka Parası
  Dijital olarak ticari bankaların yükümlülüğünde bulunan para türüdür.
• Banka Dışı Para
  Finansal servis sunan ancak banka olarak değerlendirilmeyen kuruluşların yükümlülüğünde bulunan para türüdür.

FED raporunda, Merkez Bankası Parası’nın en güvenilir ve likidite sorunu olmayan para birimi olduğu söylenmektedir. FED’in para basmak için altın rezervi gibi varlıklara bağlı olmaması, doğal olarak likidite riskini sıfıra indirmektedir.

Raporda, Ticari Banka Parası için sıkı regülasyonların olduğu ve ticari bankaların bu regülasyonlar kapsamında belirli bir büyüklükte mevduatı sigorta olarak FED bünyesinde tutma gerekliliği nedeniyle, en düşük riskli ikinci para birimi tanımlaması yapılmıştır.

Banka Dışı Para ise diğer ikisine kıyasla daha riskli olarak tanımlanmaktadır. Bunun sebebi, bu kuruluşların bankacılık yönetmeliklerine bağlı olmamaları olarak gösterilebilir. Bu kuruluşlar, alternatif ürün ve servislerle geliri yükseltirken riskin de daha yüksek olduğu bir mecra sunmaktadırlar.

FED, CBDC’nin tamamen merkez bankası yükümlülüğünde bulunacağını, yani en güvenilir para birimi olacağını raporda özellikle belirtmektedir. Böylelikle herhangi bir güvenlik ve likidite probleminin oluşmasının önüne geçilmek istenmektedir. Powell, bir açıklamasında ‘CBDC sonrasında insanların özel şirket stabilparalarını tercih etmeyeceklerini, o yüzden bu konuda endişeli olmadığı’ yönünde bir açıklama yapmıştı. Raporda belirtilen bu sınıflandırmaya göre Powell’ın oldukça haklı olduğu söylenebilir. Şeffaflıkları zaman zaman tartışmalı olan ve kimi zaman skandallara adı karışan özel şirket stabilparaları yerine, piyasanın FED’e bağlı CBDC’yi kullanma ihtimali çok daha yüksek gözükmektedir. Özel şirket stabilparaları ise mevcut sınıflandırma içerisindeki Banka Dışı Para kategorisine girebilirler. FED’in bağlı olduğu sıkı regülasyonların etrafından dolanabilir, yurt dışı veya DeFi platformları sayesinde farklı ürün ve hizmetler sunabilirler.

3- Faiz

CBDC’nin dizaynı konusunda FED’in henüz net bir sonuca ulaşamadığını ve bu raporun da bu tür belirsizlikleri giderme amacı taşıdığını belirtmiştik. Dizayn konusunda FED’in henüz netleştirmediği bir konu da, CBDC’nin faiz getirisinin olup olmayacağıdır. FED, bu konuda net bir sonuca varmasa da raporda, CBDC’nin faizsiz olması taraftarı olduklarına dair görüşler mevcuttur. FED’in bu yönelimindeki ana sebep, CBDC’nin piyasada göreceği ilginin şu an için tahmin edilemez olmasıdır.

Mevcut para politikasında, piyasada para bolluğu yaratan ve menkul kıymet satın alarak ekonomiyi destekleyen FED, satın aldığı menkul kıymetleri agresif olmayan bir politikayla geri satarak enflasyon artışını dengelemeye çalışmaktadır. Bunun için menkul kıymetlerin piyasada talep görmesi oldukça önemlidir. FED raporunda, CBDC’nin faiz getirisi sunması halinde olağan işleyen bir piyasada olmasa da, kriz dönemlerinde piyasanın ana tercihinin CBDC olabileceği yönünde görüş bildirilmektedir.

Aşağıda, faiz veren bir CBDC olması halinde ortaya çıkabilecek problemler özetlenmiştir.

• Özellikle kriz dönemlerinde hem faiz getirmesi hem de likidite tehlikesi bulunmaması nedeniyle piyasanın CBDC’ye fazla talep göstermesi sonucunda Ticari Banka Parası türündeki yükümlülüklerde ciddi bir azalma ve merkez bankası yükümlülüklerinde ciddi bir artış görülebilir. Sonuç olarak, banka ve merkez bankası arasındaki mevcut denge bozulabilir.
• CBDC’ye olan talebin artması, düşük getirili ancak güvenli olarak görülen tahviller gibi menkul kıymetlere olan talebi azaltabilir. Menkul kıymet talebinde ciddi oynamalar olması halinde bankaların rezerv yönetimi, merkez bankasının menkul kıymet satın alarak piyasaya müdahale etme biçimi gibi çeşitli finansal araçlar, ya işlevini kaybedebilir ya da önemli strateji değişikliklerine yol açabilir.
• CBDC’nin hem bireylerin hem de şirketlerin finansal tercihlerindeki davranışlarını etkilemesi halinde piyasa varsayımlarında ve bankaların mevduat ve kredi politikalarında değişikliklere yol açabilmesi mümkündür.

FED raporunda, hem teknik yapının basit olması hem de yukarıdaki endişeleri minimize etmek için faizsiz bir CBDC dizayn etme isteği açıkça görülmektedir.

4- Çevrimdışı Transfer

FED, yukarıdaki para politikalarından ayrı olarak, CBDC’nin dizaynının çevrimdışı transferlere elverişli olabileceğini ve bu alanda çalıştıklarını belirtmektedir. Raporda, özellikle afet dönemlerinde, elektrik ve internet kesintisi yaşandığı anlarda, CBDC’nin çevrimdışı ödeme imkanı sağlayarak, önemli bir çözüm sunabileceğinden bahsedilmektedir.

Blockchain üzerindeki işlemler, cüzdan sahiplerinin kendilerine özel ve halka açık anahtarlarının kullanılmasıyla gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla, bir transferin gerçekleşebilmesi için, cüzdana ait anahtar verilerinin ağa gönderilmesi yeterli olmaktadır. Daha önce, Bitcoin için de benzer sistemler üzerinde çalışıldı ve hayata geçirildi. SMS üzerinden veya radyo dalgalarıyla gönderilen anahtar verileri, Bitcoin transferi gerçekleştirmek için internet bağlantısının zorunlu olmadığını gösterdi. Ancak internet üzerinden Bitcoin göndermek çok daha basit olduğu için, bunun popüler bir yöntem olduğu söylenemez. FED’in benzer bir şekilde radyo dalgalarını veya uyduyu kullanarak SMS veya benzeri bir şekilde CBDC’ye özel bir ağ kurması beklenebilir.

Sonuç

FED’in genel bir fikir alışverişi sağlaması maksadıyla yayınladığı CBDC raporu, yukarıda görüldüğü üzere ses getiren çeşitli konu başlıklarına değinmektedir. Rapor aynı zamanda FED’in, paranın dijitalleşmesiyle ilgili trendin ne kadar büyük bir dönüşümün başlangıcı olduğu konusunda piyasayla hemfikir olduğunu göstermesi bakımından da oldukça önemlidir. CBDC’nin dizaynıyla ilgili çeşitli soru işaretlerinin ise tek bir noktada buluştuğu görülmektedir. FED, piyasadan gelecek talebin büyük olması halinde dengelerin ciddi şekilde bozulacağını düşünmektedir. Bu nedenle, mevcut ekonomik yapıyı bir piramit olarak düşünürsek, CBDC’nin geliştirilmesinin piramidin üzerine bir taş koymaktan ziyade piramidin temelindeki taşları yeniden düzenleme anlamına geldiği söylenebilir.

Raporun orjinaline ulaşmak için tıklayın.

Hazırlayan: Berkay Aybey

Burada ifade edilen görüş ve yorumlar BV Crypto’ya aittir. BV Crypto, bu yazı temel alınarak yapılacak herhangi bir finansal işlemden sorumlu tutulamaz. Her yatırım ve ticaret hamlesi risk içerdiğinden, bu tür kararlar alırken kendi araştırmanızı yapmanızı tavsiye ediyoruz.